หลังจากที่มีรายงานข่าวก่อนหน้านี้ว่าทางรัฐบาลญี่ปุ่นหาทางออกกฎหมายเพื่ออนุญาตให้เจ้าของลิขสิทธิ์สามารถเก็บรายได้จากคอสเพลย์เยอร์ที่มีรายรับจากกิจกรรมคอสเพลย์ คุณ Yamada Taro สมาชิกวุฒิสภาประเทศญี่ปุ่น ได้ออกมาให้สัมภาษณ์ในรายการข่าว Abema News เพื่ออธิบายเกี่ยวผลของกฎหมายที่อาจจะถูกบัญญัติว่าจะส่งผลกระทบต่อกิจกรรมคอสเพลย์อย่างไร
คุณ Yamada กล่าวว่า ‘มีหลายท่านที่ได้ฟังข่าวแล้วอาจจะรู้สึกกังวลว่า กฎหมายดังกล่าวจะส่งผลร้ายต่องานคอสเพลย์และงานดัดแปลง อย่างน้อยที่สุดผมเองในฐานะผู้รับผิดชอบของพรรคเสรีประชาธิปไตยจะทำเท่าที่ทำได้เพื่อปกป้องวัฒนธรรมจากกลุ่มแฟนคลับ ดังนั้นขอให้ทุกท่านสบายใจได้ครับ’ ก่อนที่เขาจะระบุว่าจะไม่มีการออกกฎหมายใดๆ โดยไม่มีการปรึกษาสมาชิกของพรรครวมถึงตัวของเขาเองด้วย
จากนั้นคุณ Yamada ก็ได้ชี้แจงรายละเอียดของกฎหมายลิขสิทธิ์ที่ใช้งานปัจจุบันในประเทศญี่ปุ่น ‘ประการแรก ผู้คนมักจะเข้าใจผิดว่า ไม่ว่าจะเป็นงานเชิงพาณิชย์ หรือ งานที่ไม่ใช่เชิงพาณิชย์ ไม่เกี่ยวข้องกับลิขสิทธิ์ แต่ ลิขสิทธิ์ นั้นเป็น การแสดงสิทธิ์ส่วนหนึ่งของ สิทธิในชื่อเสียง (*Right of Publicity / Personality Rights) หรือถ้าพูดในอีกแแง่หนึ่งคือ สิ่งที่เกี่ยวข้องกับปัญหาสำหรับงานเลียนแบบก็คือ ผู้สร้างจะสามารถเก็บรายได้ในยุคที่มีการผลิตซ้ำอย่างมหาศาลบนอินเตอร์เน็ตได้อย่างไร เพราะมีแง่มุมทางกฎหมายหลายมุมที่ก้าวไม่ทันยุคดิจิตัล’
(*สิทธิในชื่อเสียง เป็นแนวคิดกฎหมายที่คุ้มครองในการนำเอา ชื่อ ภาพ เสียง หรือลักษณะที่เหมือนคล้าย ของบุคคลหรือตัวตนที่ถูกสร้างไปใช้ในการค้า)
‘ถ้าคุณสร้างหน้ากากเลียนแบบ เฟรนไชส์ มาสค์ไรเดอร์ ตามที่ปรากฎอยู่ในเรื่องแล้วเอาไปขายต่อไป มันมีระบบของกฎหมายที่มองว่านั่นเป็นการกระทำผิดกฎหมาย แต่สำหรับการคอสเพลย์นั้นจะไม่ถูกมองว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ ถ้ามีใครใส่เสื้อผ้าลายเดียวกันกับ ทันจิโร่ จากเรื่อง ดาบพิฆาตอสูร สิ่งเป็นเครื่องอุปโภคทั่วไป ก็จะถือว่าไม่มีลิขสิทธิ์ติดอยู่กับสินค้านั้น แต่ว่าถ้าเกิดคุณถือดาบใส่เข็มขัดแล้วตั้งใจทำให้ภาพลักษณ์ให้เหมือนกับภาพของตัวผลงานมังงะ มันก็มีสิทธิ์ได้ที่การกระทำนั้นจะเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ครับ การผสมปนเปกันนี่เองที่ทำให้การขีดเส้นกำหนดเป็นเรื่องที่ยากมาก’
คุณ Yamada ยังได้กล่าวถึงกรณีของบริษัท Maricar เกี่ยวกับเรื่องนี้ด้วย ‘พวกเขาเอาเครื่องแต่งกายของตัวละคร มาริโอ้ มาให้เช่าฟรี ซึ่งถือเป็นการละเมิดสิทธิ์การกู้ยืม นอกจากนั้นแล้ว พวกเขายังทำการอัพโหลดรูปกับคลิปบนโลกออนไลน์เพื่อเป้าประสงค์ทางการค้า ซึ่งเป็นการนำข้อมูลละเมิดลิขสิทธิ์เข้าสู่ระบบอินเตอร์เน็ต อย่างไรก็ตามศาลสูงลิขสิทธิ์ทางปัญญายังไม่ได้ตัดสินว่าการกระทำเหล่านั้นเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ แต่มีการตัดสินว่า (การกระทำของ Maricar) เป็นการกระทำผิดกฎหมายภายใต้พระราชบัญญัติป้องกันการแข่งขันที่ไม่เป็นธรรม – หรือพูดง่ายๆ ก็คือ พวกเขากระทำการแทรกแซงการทำธุรกิจของทาง นินเทนโด ผมคาดว่าแม้แต่ทางศาลสูงลิขสิทธิ์ทางปัญญาทำการตัดสินเช่นนั้นเพราะประเด็นการละเมิดลิขสิทธิ์เป็นเรื่องทางรัฐศาสสตร์ที่ยากอย่างยิ่ง แม้แต่ทางศาลเองก็ยังตัดสินใจได้ยากในเรื่องนี้’
เมื่อคุณ Tachibana Haru คอสเพลย์ชื่อดัง ได้สอบถามคุณ Yamada ถึงความแตกต่างกันระหว่างการขายหนังสือรวมภาพกับการโพสท์ภาพบนสื่อสังคมออนไลน์ คุณ Yamada ก็ได้ชี้ประเด็นอีกครั้งว่า มันยังไม่มีจุดชี้ขาดชัดเจนในมุมกฎหมาย ‘ถ้าคุณทราบว่าการคอสเพลย์ของคุณนั้นมีการจดลิขสิทธิ์ และคุณได้โพสท์ภาพลงบนทวิตเตอร์โดยไม่ได้รับการอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์ มันมีโอกาสที่จะถูกตีความได้ว่าการกระทำของคุณเป็นการนำข้อมูลละเมิดลิขสิทธิ์เข้าสู่ระบบอินเตอร์เน็ต แต่ถึงคุณจะได้รับอนุญาตจากเจ้าของสิทธิ์ให้โพสท์ภาพลงทวิตเตอร์ การที่มีคนกดรีทวิตภาพ ก็มีโอกาสที่จะถูกตีความว่าเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ด้วยการเผยแพร่ได้ และในขณะเดียวกัน ถ้าหากใบหน้าของคุณหรือส่วนอื่นๆ ที่ระบุตัวตนได้ง่ายถูกนำเสนอออกไปไม่ว่าคุณจะยืนยอมหรือไม่ มันก็มีสิทธิ์จะตีความทางกฎหมายว่ามีการละเมิดสิทธิในชื่อเสียง ด้วยการใช้รูปลักษณ์ของตัวคุณเช่นกันครับ’
‘มันเป็นหัวข้อที่สอนกันได้ยาก ไม่ใช่เพราะว่าเป็นปัญหาที่เกิดจากการที่เลเยอร์ทำการละเมิดลิขสิทธิ์ แต่มันเป็นปัญหาเกี่ยวกับการจัดจำหน่ายที่ไม่เหมาะสม ยิ่งไปกว่านั้น ถ้าเจ้าของสิทธิ์ระบุว่า จะคอสเพลย์ก็ได้นะไม่เป็นไร แต่ถ้าเกิดในภายหลังเจ้าของสิทธิ์บอกว่าพวกเขาอยากจะเก็บค่าสิทธิ์ มันจะเป็นอย่างไรต่อไป ภายในพรรคของผมก็มีการพูดคุยกันเกี่ยวกับการร่างกฎหมายที่ต้องคิดปัญหาจากมุมแบบนั้นเช่นกัน
ทางรัฐบาลของประเทศญี่ปุ่น มองการคอสเพลย์เป็นวัฒนธรรมที่สำคัญอย่างหนึ่ง เมื่อปีที่แล้ว คุณ Enako นักคอสเพลย์มืออาชีพได้ถูกตั้งเป็นทูตของทาง Cool Japan และทางรัฐบาลตอนนี้ก็ทำการพูดคุยขอความเห็นในการออกกฎหมายกับทั้งทางฝั่งเจ้าของลิขสิทธิ์และกลุ่มเลเยอร์อย่างคุณ Enako ด้วย
‘ในระบบกฎหมายของญี่ปุ่นในปัจจุบันนี้ การละเมิดลิขสิทธิ์ถือว่าเป็นอายากรรที่ต้องมีการยื่นคำร้องอย่างเป็นทางการจากฝ่ายเหนื่อเพื่อทำการดำเนินคดี ดังนั้นคุณพอจะบอกได้ว่าประเทศญ๊่ปุ่นมีมาตรฐานอยู่ในระดับสากล แต่ถึงพูดแแบบนั้นทางเราก็ยังไม่มีการออกกฎหมายรองรับในแง่มุมอย่าง การออนไลน์สตรีมมิ่ง, มันยังมีช่องว่างและพื้นที่สีเทาอยู่ นั่นเป็นสิ่งที่ผมและรัฐมนตรีอิโนอุเอะ (หมายถึง คุณ Shinji Inoue รัฐมนตรีที่ดูแลงานด้าน Cool Japan) พูดคุยกันอยู่ ระบบกฎหมายในปัจจุบันของเราระบุเอาไว้ว่าสิทธิในการเป็นเจ้าของความคิดสร้างสรรค์เกิดขึ้นทันทีภายใต้กฎหมายรรมชาติ (Natural Law) แม้ว่าจะไม่ได้มีการเขียนกฎข้อบังคับไว้ในทุกแง่มุม อย่างไรก็ตาม ประเทศญี่ปุ่นเป็นหนึ่งในสมาชิกของอนุสัญญาเบิร์น (อนุสัญญากรุงเบิร์นว่าด้วยการคุ้มครองงานวรรณกรรมและศิลปกรรม) ที่ถูกก่อตั้งในช่วงยุค 1800 ดังนั้นข้อเท็จจริงของเรื่องนี้ก็คือ จนกว่าประเทศอื่นจะยินยอมให้มีการเปลี่ยนแปลง ประเทศใดเพียงประเทศเดียวไม่สามารถเปลี่ยนแปลงเรื่องนี้ได้’
‘เมื่อคิดถึงสถานการณ์เหล่านั้น ประเทศของเราจึงควรทำให้แน่ใจว่างานสร้างสรรค์ได้รับการเผยแพร่ในลักษณะที่เหมาะ, และนั่นรวมถึงงานดัดแปลงด้วย หากพูดแบบรวมๆ แล้ว ผู้สร้างผลงานย่อมมีความสุขที่ได้เห็นงานถูกนำเสนอมากกว่าที่จะถูกเก็บไว้เฉยๆ อย่างไรก็ตาม ถ้าพวกเราต้องการทุกท่านได้รับสิทธิส่วนบุคคล, มันจึงมีการตั้งคำถามว่า ใครควรจะเป็นคนที่ถูกต้องในการเสวนาเรื่องนี้, และถ้าพวกเราสามารถแบ่งกลุ่มการขออนุญาตให้เกิดได้ภายใจ้ระบบเดียว, มันก็มีการตั้งคำถามขึ้นมาว่า มันจะแยกความแตกต่างได้อย่างไร เหมือนกับกลุ่มของ สมาคมเพื่อสิทธิ์ผู้ประพันธ์, ผู้แต่ง, และผู้จัดจำหน่ายของประเทศญี่ปุ่น (JASRAC) เรื่องนั้นก็เป็นปัญหาที่ค่อนข้างยากเช่นกัน’
ปัจจุบันนี้ เลเยอร์ สามารถสร้างรายได้ผ่านการคอสเพลย์ได้หลายวิธี อาทิ การให้ชำเริงนค่าสมาชิก, การรับค่าตัวจากการไปปรากฎตัวในงานอีเวนท์ต่างๆ , หรือการขายชุดคอสเพลย์ของตนเอง ประเด็นคำถามที่น่าสนใจก็คือ การคอสเพลย์นั้นละเมิดกฎหมายลิขสิทธิ์ ในประเด็น การทำซ้ำ หรือ ดัดแปลงโดยไม่ได้รับอนุญาตหรือไม่ ซึ่งประเด็นนี้เป็นเรื่องที่ถูกถกกันทั้งภายในและภายนอกสังคมคอสเพลย์มาเป็นเวลาหลายปีแล้ว
สมาชิกวุฒิสภาขิประเทศญี่ปุ่นที่ดูแลแผนงานเกี่ยวกับทรัพย์สินทางปัญญาได้ให้สัมภาณ์กับทางสำนักข่าว J-Cast ว่าทางรัฐบาลวางแผนที่การออกกฎหมายที่สามารถสร้าง ‘สิ่งแวดล้อมที่ผู้คนสามารถมีส่วนร่วมกับการคอสเพลย์ได้อย่างสงบสุข’ พวกเขาระบุว่าไม่ได้ต้องการจะสร้างข้อจำกัดให้กับกิจกรรมของแฟน และต้องการจะสร้างกฎหมายหมายที่ ‘ทุกคนยอมรับได้’
คุณ Shinji Inoue ได้กล่าวไว้ในการแถลงข่าวแผนงานของ Cool Japan เมื่อวันศุกร์ที่ 29 มกราคม ปี 2021 เอาไว้ว่ าเขาคิดว่าจะสามารถจัดการแผนการได้ในช่วงปีงบประมาณนี้ ทีจะสิ้นสุดลงในวันที่ 31 มีนาคม ปี 2021 และเขายังได้พูดย้ำถึงประเด็น ‘สิ่งแวดล้อมที่ผู้คนสามารถมีส่วนร่วมกับการคอสเพลย์ได้อย่างสงบสุข’ อีกด้วย
Thanks to Dan Kanemitsu for the tip.
Sources: Abema Times, J-Cast, Kyodo News
Leave a Reply